W obliczu trudności często zwlekamy zanim poprosimy o wsparcie. Są jednak takie sytuacje, kiedy pomoc jest potrzebna natychmiast – mówi Weronika Szelenbaum- Bil, psycholożka z Centrum Psychoterapii HELP.
Będziemy rozmawiać o interwencji kryzysowej, jednak zanim zajmiemy się tym tematem wytłumaczmy najpierw co to jest kryzys?
Według starej definicji kryzysem określano traumatyczne sytuacje dotyczące bezpośredniego zagrożenia życia i zdrowia. Według nowej definicji kryzysem są wszelkie sytuacje, które przekraczają zdolność radzenia sobie danego człowieka z danymi stresorami. Mówiąc prościej, to sytuacje, które naruszają nasz stan równowagi psychicznej, fachowo nazywany stanem homeostazy. To mogą być dramatyczne wydarzenia takie jak wypadki komunikacyjne, śmierć kogoś bliskiego, utrata pracy, doświadczenie gwałtu, zdrady, przemocy domowej albo choroby przewlekłej. Warto wiedzieć, że przyczyną kryzysu mogą być również przyjemne wydarzenia, które pociągają za sobą dużo niepokoju i stresu takie jak takie jak ślub, wesele, matura czy rekrutacja na studia.
Jakie jest prawdopodobieństwo, że statystyczny Kowalski w ciągu swojego życia doświadczy kryzysu?
Bardzo duże! Życie każdego z nas obfituje w sytuacje, które potrafią nadszarpnąć nasze zasoby i zdolności do adekwatnego radzenia sobie ze stresem. Pod wpływem stresu ulega zaburzeniu nasze pole uwagi, to znaczy, że zaczynamy myśleć tunelowo, czyli koncentrujemy się na tym, że to co nas spotkało jest trudne i nie potrafimy sobie z tym poradzić. Dodatkowo w obliczu kryzysu tracimy znane nam pozytywne sposoby radzenia sobie z trudnościami np. szukanie pomocy u bliskich. To może wynikać z poczucia, że już wiele razy prosiliśmy ich o pomoc i to nic nie zmieniło, dlatego dochodzimy do wniosku, że to kompletnie bezsensowne działania. Osobom w kryzysie często towarzyszy poczucie, że znalazły się w sytuacji bez wyjścia.
Z jakimi kryzysami styka się pani najczęściej w gabinecie?
Bardzo różnymi, na przykład kryzysem całej rodziny wywołanym uzależnieniem jednego z jej członków. Zasoby psychiczne i społeczne nadweręża także często ciężka chorobą lub śmierć osoby bliskiej. Często po wsparcie przychodzą młodzi rodzice, którzy doświadczają permanentnego kryzysu z powodu przemęczenia i niewyspania, braku czasu na dotychczasowe hobby czy pielęgnowanie relacji z przyjaciółmi.
Czy można powiedzieć, że jakaś konkretna grupa wiekowa lub płeć jest bardziej narażona na kryzys?
Statystyki potwierdzają, że mężczyźni są bardziej narażeni na doświadczenie kryzysu niż kobiety, ponieważ mają mniej relacji społecznych opartych na emocjach i wsparciu. Mężczyźni zamiast sięgnąć po pomoc, sięgają po używki, które mają za zadanie stłumić napięcie. Z tego powodu wśród mężczyzn częściej dochodzi do prób samobójczych.
Grupą narażoną na kryzysy są także nastolatki. Młodzi ludzie przestają się identyfikować ze swoimi wcześniejszymi rolami, z jednej strony czują się dorośli i chcą mieć poczucie autonomii, z drugiej napotykają na granice stawiane im przez rodziców, którzy nie mają uważności na ich potrzeby. Ponadto młodzi ludzie znajdują się pod silnym wpływem mediów społecznościowych, które bardzo negatywnie wpływają na ich obraz samych siebie i poczucie własnej wartości.
My dorośli mamy skłonność do mierzenia problemów dzieci swoją skalą i do unieważniania ich. To także nie pomaga, prawda?
To bardzo częsty problem. Pracując w telefonie zaufania często odbierałam telefony od nastolatków, którzy mieli pozornie błahe problemy na przykład z tym w co się ubrać na imprezę, aby nie zostać wyśmianym przez rówieśników. To pokazuje jak bardzo samotne i podatne na wpływ grupy są nastolatki.
Czy każdy kryzys wymaga interwencji ze strony profesjonalisty?
Myślę, że nie każdy, ale każda osoba w kryzysie potrzebuje innej osoby, która ja zobaczy i dostrzeże, że zmaga się z jakąś trudnością, z którą sobie nie radzi? To nie musi być profesjonalista, ale dobrze, żeby to był inny współczujący dorosły, np. współmałżonek, rodzic lub inna bliska osoba.
Jak rozpoznać, że ktoś z naszego otoczenia jest w kryzysie?
Mogą o tym świadczyć różnice w zachowaniu: ktoś staje się bardziej smutny, bardziej wycofany, zgłasza myśli rezygnacyjne. Objawem kryzysu mogą być także objawy płynące z ciała takie jak na przykład bezsenność, zmęczenie, bóle głowy, brzucha, dolnej części kręgosłupa, częste infekcje, utrata apetytu albo objadanie się.
Jak zareagować, gdy podejrzewamy, że ktoś jest w kryzysie?
Okazać zainteresowanie, zaoferować rozmowę. Można powiedzieć: Widzę, że coś się z tobą dzieje. Czy chcesz o tym porozmawiać? Czy mogę Ci jakoś pomóc? Jeśli pytany zaprzeczy, warto dodać, że możemy wrócić do tej rozmowy, kiedy tylko poczuje taka potrzebę.
A jak rozpoznać kryzys u siebie samego i zrozumieć, że najwyższy czas poszukać pomocy?
Symptomem kryzysu może być coraz większe przygnębienie, poczucie, że mamy coraz mniej energii, coraz mniej rzeczy nas cieszy, nasze myślenie zawęża się do myślenia o trudnościach i problemach, stajemy się mniej wydolni w pracy, pojawiają się objawy psychosomatyczne o których mówiłyśmy wcześniej.
Gdzie szukać pomocy w takiej sytuacji?
Można zgłosić się do poradni zdrowia psychicznego w przychodni specjalistycznej i zapytać o możliwość skorzystania z porady psychologa lub psychiatry w ramach NFZ. Jeśli ci specjaliści nie są dostępni, warto porozmawiać choćby z lekarzem rodzinnym. W wielu miastach działają też centra zdrowia psychicznego czy ośrodki interwencji kryzysowej. Psychologowie są także dostępni w ośrodkach pomocy społecznej czy powiatowych centrach pomocy rodzinie oraz rozmaitych fundacjach. Jeśli w pobliżu miejsca zamieszkania nie ma takiej placówki można skorzystać z telefonu zaufania, numer dla dorosłych doświadczających kryzysu to: 116 123, dla dzieci i młodzieży: 116 111, niebieska linia dla osób doświadczających przemocy domowej: 80012 0002.
W przypadku dzieci warto też poprosić o pomoc psychologa lub pedagoga szkolnego albo zgłosić się do poradni psychologiczno-pedagogicznej.
Można też skorzystać z prywatnej pomocy psychologicznej: www.cphelp.pl/umow-wizyte
Jakiej pomocy możemy oczekiwać od interwenta kryzysowego?
Celem interwencji kryzysowej jest przywrócenie równowagi, zapanowanie nad chaosem, nad pogłębianiem się niewydolności społeczno-psychicznej. Interwencja kryzysowa, w odróżnieniu od psychoterapii, często polega na udzielaniu prostych rad na przykład, gdzie konkretnie zwrócić się po pomoc, co zrobić w danej sytuacji, pod jaki numer zadzwonić. Interwencja kryzysowa nie rozwiąże problemu, który doprowadził do kryzysu, ale pomoże trochę nad nim zapanować. Jeśli interwent kryzysów uzna, że osoba zgłaszająca się po pomoc jest w bardzo złej kondycji psychicznej, tak złej, że zagrażającej jej zdrowiu i życiu, może wezwać karetkę pogotowia i policję.
Interwencja to pomoc doraźna, która ma pomóc poczuć się choć trochę lepiej tu i teraz, ale po niej powinien nastąpić ciąg dalszy.
Dalszym etapem powinno być zastanowienie się co doprowadziło do kryzysu, praca nad pogłębianiem świadomości i swoich własnych zasobów, a także poszukanie sposobów radzenia sobie z trudnościami w przyszłości. Temu może służyć psychoterapia.
Co grozi osobie, która zmaga się z kryzysem i nie chce lub nie jest w stanie poprosić o pomoc?
Nie liczmy na to, że kryzys minie samoistnie. On raczej będzie się zapętlał wokół dotkniętej nim osoby. Jej myślenie będzie coraz węższe. Może pojawić się pełnoobjawowa depresja, stany lękowe, nad którymi trudno zapanować. Mogą pojawić się także myśli samobójcze a nawet próby samobójcze.
Weronika Szelenbaum-Bil jest psycholożką i psychoterapeutką integracyjno-systemowy w trakcie szkolenia. Doświadczenie zawodowe zdobyła m.in. podczas praktyki klinicznej w szpitalu Bródnowski, szpitalu Praskim oraz w Klinice Psychiatrii i Stresu Bojowego w Warszawie, w telefonie zaufania dla dzieci i młodzieży 116-111, telefonie zaufania dla osób w kryzysie 116-123. Pracowała także w szkole podstawowej, poradni psychologiczno-pedagogicznej i portugalskiej świetlicy wsparcia dziennego dla seniorów.
Weronika pracuje stacjonarnie z dorosłymi, młodzieżą oraz dziećmi prowadząc psychoterapią indywidualną oraz rodzinną, udziela konsultacji psychologicznych. Prowadzi procesy krótko- oraz długoterminowe - www.psychoterapia.help/szelenbaum